O wykonalności projektów B+R

OECD w uznawanym za kanoniczny tzw. Podręczniku Frascati definiuje sferę B+R następująco: Działalność badawcza i prace rozwojowe, w skrócie B+R lub R&D (ang. research & development), obejmuje pracę twórczą podejmowaną w sposób systematyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy, w tym wiedzy o człowieku, kulturze i społeczeństwie, oraz wykorzystanie tych zasobów wiedzy do tworzenia nowych zastosowań.

Podręcznik podkreśla, że w tej klasyfikacji nie ma „kryterium podmiotowego”: pojęcie przedsięwzięcia B+R obejmuje zarówno formalnie prowadzoną działalność B+R w instytucjach zajmujących się nią, jak i działalność prowadzoną przez inne podmioty. Jest to zatem pojęcie bardzo szerokie i pojemne. Komisja Europejska w artykule 2 Rozporządzenia nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. dzieli projekty z obszaru B+R na 3 kategorie (zgodne ze wspomnianym podręcznikiem Frascati):

1. badania podstawowe, prace eksperymentalne lub teoretyczne podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie zastosowanie komercyjne;
2. badania przemysłowe, badania mające na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętności celem opracowania nowych produktów, procesów lub usług, lub też wprowadzenia znaczących ulepszeń do istniejących produktów, procesów lub usług. Ten rodzaj badań ma doprowadzić do stworzenia prototypów produktów lub modeli procesów i usług, możliwych do sprawdzenia (demonstracji) w warunkach rzeczywistych;
3. prace rozwojowe, zdobywanie, łączenie, kształtowanie i wykorzystywanie dostępnej aktualnie wiedzy i umiejętności z dziedziny nauki, technologii i biznesu oraz innej stosownej wiedzy i umiejętności w celu opracowywania nowych lub ulepszonych produktów, procesów lub usług. W praktyce prace rozwojowe kończą się stworzeniem produktów, procesów lub usług, gotowych do produkcyjnego wdrożenia (w szczególności do uruchomienia produkcji).

Tym co odróżnia projekty B+R od „klasycznych” to zmienność ich zakresu i celów, niemniej różnie to kształtuje się w poszczególnych kategoriach projektów B+R, co obrazuje poniższa tabela:

Lp	Obszar analizy	Badania podstawowe	Badania przemysłowe	Prace rozwojowe
1	Analiza stanu obecnego. Specyfikacja zagadnień wymagających rozwiązania.	Sformułowana hipoteza badawcza, która będzie weryfikowana w procesie badań.	Istniejąca technologia, która może być baza do stworzenia prototypu lub modelu rozwiązania.	Zweryfikowana technologia, która może być podstawą do stworzenia rozwiązania gotowego do produkcyjnego wdrożenia (istnieje prototyp / model rozwiązania).
2	Analiza otoczenia strategicznego (społeczno-gospodarczego). Analiza interesariuszy.	Stan badań podstawowych w obszarze przedsięwzięcia oraz ew. badań przemysłowych i prac rozwojowych (możliwość komercjalizacji wyników)	Stan badań przemysłowych i prac rozwojowych w sektorze. Alternatywne / komplementarne technologie do analizowanej.	Stan badań przemysłowych i prac rozwojowych w sektorze. Alternatywne / komplementarne technologie do zastosowanej.
3	Stan docelowy i cele przedsięwzięcia	Zdobycie nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów bez nastawienia na bezpośrednie praktyczne zastosowanie lub użytkowanie.	Stworzenie prototypów produktów, modeli procesów lub usług, możliwych do sprawdzenia (demonstracji) w warunkach rzeczywistych.	Stworzenie produktów, procesów lub usług, gotowych do produkcyjnego wdrożenia (w szczególności do uruchomienia produkcji.
4	Oczekiwany rezultat.	Pozytywny lub negatywny wynik weryfikacji hipotezy badawczej.	Pozytywny ew. negatywny wynik prac nad prototypem / modelem. Negatywny wynik wskazuje na konieczność zmiany założeń (np. zmianę technologii).	Pozytywny wynik demonstracji prototypu / modelu w warunkach rzeczywistych. Negatywny wynik jest dopuszczalny, wskazuje na konieczność zmiany prototypu / modelu i jego ponownej demonstracji.
5	Charakter przedsięwzięcia	Procesowy: proces weryfikacji postawionej hipotezy badawczej.	Produktowy: wytworzenie prototypu produktu lub modelu usługi / procesu.	Produktowy: stworzenie gotowego do wdrożenia produktu, usługi lub procesu

Jak widać z powyższego zestawienia w przypadku badań przemysłowych i prac rozwojowych, widać bezpośrednie analogie do klasycznej analizy wykonalności projektów inwestycyjnych. Oczekiwanym wynikiem jest produkt lub usługa – gotowy do „wyjścia z laboratorium” (w badaniach przemysłowych) lub do produkcyjnego wdrożenia (w pracach rozwojowych). Proces badawczy i plan realizacji przedsięwzięcia jest budowany wokół tego celu.

Nawiasem mówiąc wspomniany Podręcznik Frascati wskazuje na badania stosowane i prace rozwojowe jako kategorie przedsięwzięć, dla których możliwe i wskazane jest tworzenie studiów wykonalności.

Odmienna sytuacja jest w przypadku badań podstawowych, które stanowią de facto pewien proces, którego celem jest weryfikacja hipotezy badawczej. Wynik tej weryfikacji może w równym stopniu być pozytywny i negatywny. Co więcej proces w jakim realizowane są prace badawcze może zmienić zakładany na początku scenariusz. Dlatego biorąc pod uwagę osiągnięcie planowanego rezultatu w przypadku badań podstawowych mamy zdecydowanie wyższy poziom ryzyka. To wszystko powoduje, że projekty badań podstawowych nie wpisują się w ramy „klasycznej” analizy wykonalności.

Można natomiast w takich projektach zastosować reguły rozszerzonej analizy wykonalności (uwzględniającej aspekty „miękkie”) w celu oceny przygotowania procesu badawczego (patrz artykuł Czy można badać wykonalność projektów nieinwestycyjnych?).