Klasa niższa ang. working class, lower class, labouring class

Jak to bywa z wieloma terminami opisującymi klasy społeczne (ang. social class), klasa pracująca jest definiowana na wiele sposobów.

Zgodnie z marksizmem i literaturą socjalistyczną klasa pracująca jest zwykle synonimem proletariatu i obejmuje wszystkich, którzy wytwarzają wartość ekonomiczną (ang. economic value) lub dobra pracą fizyczną lub umysłową. Kategoria ta obejmuje więc zarówno pracowników klasy niższej i klasy średniej, w tym pracowników wiedzy (ang. knowledge workers) i Białe kołnierzyki (ang. white collars).^[1] Definicja ta różni się od koncepcji nieakademickiej lub uznawanej w kulturze popularnej, ponieważ nie obejmuje ona najbiedniejszych i bezrobotnych, których to określa się jako lumpenproletariat.

Z punktu widzenia pozanaukowego, termin klasa pracująca zwykle odnosi się do części społeczeństwa zarabiającej na utrzymanie pracą fizyczną (ang. labor), zwłaszcza ze stawką godzinową (ang. hourly wage). W naukach politycznych i mniej naukowych, bardziej użyteczne wydaje się określenie klasy pracującej jako mniej wykształconej. Na przykład biała klasa pracująca w Stanach Zjednoczonych została ograniczona do białych pracowników nie pochodzących z Hiszpanii i bez wykształcenia.^[2] Zawody wykonywane przez klasę pracującą są podzielone na cztery grupy:^[3]

• niewymagające kwalifikacji,
• rzemieślnicze,
• prace chałupnicze,
• prace w fabryce.

W przypadku określania klas pracujących według wykonywanych zawodów, każdy zawód tworzy własną klasę. Dalsze dookreślanie staje się nieprecyzyjne i nieużyteczne.

Kolejnym problemem staje się, coraz częściej wykorzystywany w socjologii, podział według wysokości zarobków. Przy takim podejściu klasa pracująca przeciwstawiana jest klasie średniej (ang. middle class) na podstawie różnic w dostępie do środków gospodarczych, edukacji, rozrywek oraz innych dóbr i usług. Różnica między klasą pracującą i średnią może wynikać ze sposobu wydawania oszczędności (na przykład środki przeznaczane na zachcianki przeciwko środkom wydawanym na żywność i schronienie).

W Europie feudalnej, klasa pracująca nie istniała na dużą skalę. Zamiast tego większość ludzi była związana z klasą pracowników fizycznych, czyli grupą złożoną z wielu profesji. Prawnik, rzemieślnik i chłop należeli do tej samej klasy, czyli nie kwalifikowali się ani do arystokracji ani nie byli duchownymi. Podobna hierarchia istniała poza Europą, w innych społeczeństwach przedindustrialnych. Pozycja społeczna tych klas była ściśle związana z prawem naturalnym oraz powszechnymi wierzeniami. Pozycja społeczna była źródłem sporów, głównie ze strony chłopów, czego przykładem jest wojna chłopska w Niemczech.

Pod koniec XVIII w., pod wpływem Oświecenia, społeczeństwo europejskie ulegało zmianie, która nie mogła być pogodzona z ideą niezmiennego porządku stworzonego przez Boga. Zamożni członkowie takich społeczeństw stworzyli ideologię, która obwiniała klasę pracującą za wiele problemów, których powodem była ich moralność i etyka (czyli nadmierne spożycie alkoholu, świadome lenistwo i nieumiejętność oszczędzania pieniędzy). W The Making of the English Working Class, E.P. Thompson stwierdza, że klasa pracująca w Anglii pojawiła się samoistnie i próbuje opisać transformację przednowoczesnych klas pracowników fizycznych w nowoczesne, politycznie świadome swego istnienia, klasy pracujące.

Od około 1917 roku, w wielu krajach zaczęto przezornie zwracać większą uwagę na sprawy klasy pracującej. Niektórzy historycy zauważyli, że kluczową zmianą w tych społeczeństwach wzorowanych na Sowieckich była masowa proletaryzacja wywoływana głównie przez wymuszane administracyjnie przeniesienia chłopów i pracowników wiejskich. Od tego momentu trzy główne państwa przemysłowe przeszły na zarządzanie częściowo oparte na osiągnięciach (Chiny, Laos, Wietnam, Kuba), oraz jedno państwo wzrastającej biedoty i brutalizacji (Korea Północna). Pozostałe państwa tego typu upadły (jak np. Związek Radziecki), lub nigdy nie osiągnęły znaczącego poziomu uprzemysłowienia ani dużej klasy pracującej.

Od 1960 roku, w krajach trzeciego świata wystąpiła proletaryzacja oraz ogradzanie pól chłopów, co spowodowało powstanie nowych klas pracujących. Dodatkowo, kraje takie jak Indie przechodziły proces zmian społecznych poprzez rozszerzenie wagi klasy pracującej w miastach.

Karol Marks określił klasę pracującą czyli proletariat jako jednostki, które przyjmują zlecenia za wynagrodzenie oraz takie, które nie posiadają własnych środków produkcji. Argumentował swoją teorie tym, że są oni odpowiedzialni za dobrobyt społeczeństwa. Twierdził, że klasa pracująca to osoby faktycznie budujące mosty, produkujące meble, hodujące i uprawiające jedzenie, zajmujące się dziećmi, ale nie posiadające ziemi ani fabryk. Podsekcja proletariatu, lumpenproletariat, to jednostki najbiedniejsze i bezrobotne, jak również pracownicy zatrudniani na pojedyncze dni bez gwarancji dalszego zatrudnienia i bezdomni.

W Manifeście komunistycznym, Karol Marks i Fryderyk Engels twierdzili, że przeznaczeniem klasy pracującej było zastąpienie kapitalizmu dyktaturą proletariatu, obalenie obowiązujących w społeczeństwie relacji, które podtrzymywały ideę podziału klasowego i ostatecznie rozwój do społeczeństwa komunistycznego, w którym “swobodny rozwój każdej jednostki jest warunkiem swobodnego rozwoju wszystkich. ” W Kapitale, Marx przeanalizował sposoby w jakie kapitalizm może wyprzedzać Oświecenie. Niektóre argumenty Marksa dotyczące przynależności do klasy pracującej zawierały kwestie takie, jak:

• status klasy ludzi w stanie tymczasowego lub stałego bezrobocia.
• status klasy służących, zwłaszcza dzieci oraz żon mężczyzn pracujących, które zwykle nie zajmowały się pracą zarobkową poza domem.
• czy pracownicy posiadający własność prywatną lub pewną ilość kapitału mogą być uważani za klasę pracującą.
• relacje miedzy chłopami, chłopami małorolnymi i klasą pracującą.
• stopień do jakiego niesklasyfikowane grupy polityczne (rasa, płeć i inne) mogą likwidować lub zastępować klasę pracującą w projektach oświeceniowych, w których przynależność do klasy pracującej jest sprzeczna lub nieujawniona.

Na przestrzeni wieków odpowiedzi na niektóre pytania zostały zostały przedyskutowane, przeanalizowane i sformułowane:

• bezrobotnych uważa się za proletariat,
• klasa osób zależnych od innych jest ustalana poprzez wysokość zarobków osoby je utrzymujące,
• proletariat może posiadać własność osobistą, co nie zmienia jego statusu,
• osoby pracujące na własny rachunek mogą być uznawani za drobnomieszczaństwo (np. wysoko opłacany specjalista, sportowiec) lub proletariat (np. pracownik kontraktowy, stosunkowo wysoko wynagradzany, zarobki którego nie są jednak stałe).
• klasa studentów zależy od klasy ich rodzin oraz od tego, czy są od nich zależni finansowo,
• rasa, płeć i klasa są kategoriami, które częściowo się pokrywają - dla kapitalistów możliwe jest strategiczne podmienianie członków powyższych grup by osiągnąć zamierzony kapitalistyczny cel, podmian takich dokonują również socjaliści aby osiągnąć cel polityczny.

W zasadzie, według zasad marksistowskich, pracownicy najemni oraz ci zależni od państwa opiekuńczego przynależą do klasy pracującej, natomiast ci żyjący ze swoich środków i inwestycji nie zaliczają się do niej. Tak duża różnica definiuje walkę klas. Różne grupy i jednostki mogą w każdym momencie stanąć po przeciwnej stronie konfliktu. Na przykład pracownicy zamkniętej fabryki w ogólnym znaczeniu przynależą do klasy pracującej, ale tylko do momentu, w którym utrzymują się ze stałej pensji, otrzymywanej od korporacji, których przychód jest zyskiem. Nie ma jednak pewności, że byli pracownicy fabryk wciąż utożsamiają się z tą klasą. Takie konflikty interesów i tożsamości wśród jednostek i społeczności mogą skutecznie podważać umiejętność klasy pracującej do solidarnego działania mającego na celu zmniejszenie wyzysku, nierównego traktowania i roli własności w określaniu szans w życiu człowieka, warunków pracy i siły politycznej.

W założeniu kapitalizm nie jest tak sprzeczny. Kapitaliści są właścicielami środków produkcji i będą nimi zarządzali dla własnego zysku. Z tej perspektywy nie ma sensu zarządzanie produkcją mające na celu dobro pracowników. Do tego stopnia, że zysk pracowników jest nie celem samym w sobie, lecz efektem ubocznym. Takie prowadzenie działalności umożliwia kapitalistom znaczne zwiększenie efektywności nie uwzględniając dobra pracowników lub działając wręcz przeciwko nim.

W społeczeństwie informacyjnym proletariat, w przeciwieństwie do digitariatu, jest rozumiany jako klasa społeczna niemająca dostępu do technologii informacyjnych, w szczególności do globalnej sieci Internet.^[4]