Zasady rachunkowości Przekierowano ze strony: GAAP ang. accounting principles, Generally Accepted Accounting Principles, GAAP

Podstawowe zasady rachunkowości to usankcjonowane przepisami prawa oraz powszechnie akceptowane zasady i logika stojące za standardami rachunkowości. Stanowią one bazę do tworzenia w przedsiębiorstwie polityki rachunkowości.

Zasady rachunkowości to zbiór reguł oraz norm znajdujących zastosowanie w praktyce, w celu dostarczenia informacji o sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa z perspektywy ex post. Rzetelna, jasna i pełna informacja o sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa, decyduje o wiarygodności i pozycji danej firmy na rynku. Większość zasad rachunkowości zawartych jest w I rozdziale Ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku.

Zasady rachunkowości to reguły (wytyczne) dotyczące prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych. Ich uniwersalność wynika z teorii i metodyki rachunkowości oraz pożądanych cech jakościowych sprawozdań finansowych. Zasady rachunkowości nie mają jednak charakteru normatywnego, chyba że zostały włączone do odpowiednich aktów prawnych^[2].

Wszystkie zasady rachunkowości mogą zostać podzielone na trzy zasadnicze grupy: uniwersalne, podstawowe (nadrzędne) i szczegółowe (podrzędne)^[3].

Zasady uniwersalne są powszechnie stosowane w rachunkowości we wszystkich krajach niezależnie od ustroju politycznego i systemu gospodarcze­go. Zasady podstawowe i szczegółowe mogą być określane i wprowadzane do praktyki gospodarczej w zależności od rozwiązań przyjętych w regulacjach prawnych danego kraju lub zastosowania międzynarodowych rozwiązań, np. Mię­dzynarodowych Standardów Rachunkowości.

Zasady uniwersalne

Do uniwersalnych zasad podstawowych stosowanych w rachunkowości zalicza się:

• zasadę dwustronnego (podwójnego) zapisu - zgodnie z nią, każda operacja gospodarcza jest ewidencjonowana na co najmniej dwóch różnych kontach, po dwóch różnych stronach i w identycznej wartości na stronach różnych kont (więcej o tej zasadzie w artykule Księgowość);
• zasadę periodyzacji - czyli zasadę okresowych sprawozdań finansowych, zakłada podział zdarzeń gospodarczych na przedziały czasowe, których dotyczą (oznacza ona ujmowanie działalności jednostek w wyznaczonych jednostkach czasu, np. rok obrotowy czy okres sprawozdawczy);
• zasadę podmiotowości - polega na prowadzeniu rachunkowości w jednostkach gospodarczych określonych nazwą i wyodrębnionych pod względem majątkowym, organizacyjnym i prawnym, nie można księgować danej operacji w dwóch różnych podmiotach gospodarczych.

Zasady podstawowe (nadrzędne)

Do zasad podstawowych w rachunkowości zaliczamy:

• zasadę kontynuacji (ciągłości) działania - zgodnie z nią zakłada się, że jednostka gospodarcza będzie kontynuowała swoją działalność w dającej się przewidzieć przyszłości oraz w niezmienionym istotnie zakresie^[4];
• zasadę memoriałową - polegającą na ujęciu w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu finansowym ogółu operacji gospodarczych dotyczących danego okresu. W księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte przychody i obciążające ją koszty dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich spłaty^[5];
• zasadę kasową - polegającą na zaliczaniu do przychodów danego okresu tylko tych przychodów, które nastąpiły w wyniku rzeczywistego wpływu środków pieniężnych do kasy lub na rachunek bankowy przedsiębiorstwa. To samo dotyczy poniesionych kosztów, a więc ujmowania w księgach danego okresu sprawozdawczego tylko tych kosztów, które są związane z rzeczywistą wypłatą środków pieniężnych. Zasada ta jest czasami stosowana w niektórych przepisach podatkowych. Nie ma natomiast zastosowania przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych.^[6];
• zasadę współmierności przychodów i kosztów ich uzyskania - polegającą na tym, że koszty poniesione w celu osiągnięcia określonych przychodów muszą być ujęte w księgach rachunkowych w tym samym okresie rozrachunkowym, co osiągnięte przychody. Dotyczy to głównie kosztów bezpośrednich, np. kosztów wytworzenia sprzedanych wyrobów;
• zasadę ciągłości - nakazującą przyjęte w przedsiębiorstwie zasady (politykę) rachunkowości stosować w sposób ciągły. Zasada ta zapewnia porównywalność informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych za kolejne lata obrotowe^[7];
• zasadę ostrożnej wyceny - nakazującą wyceniać zasoby majątkowe jednostki i źródła ich pochodzenia tak, aby nie spowodować zniekształcenia wyniku finansowego;
• zasadę przewagi treści nad formą - polegającą na prezentowaniu zgromadzonej w rachunkowości informacji zgodnie z rzeczywistością (treścią ekonomiczną), nawet wtedy kiedy jest to sprzeczne z wymogami formalnymi^[8];
• zasadę istotności - według której wszystkie zdarzenia wpływające znacząco na działalność i sytuację finansową jednostki powinny być wykazane w sprawozdaniu finansowym^[9]. Jeśli natomiast ich waga jest nieznaczna, można je księgować w sposób uproszczony i pomijać w sprawozdaniu, o ile nie zniekształca to obrazu sytuacji majątkowo-finansowej danego podmiotu gospodarczego;
• zasadę prawdziwego i rzetelnego obrazu - zobowiązującą jednostki gospodarcze do wykazywania w księgach rachunkowych operacji gospodarczych zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną tak, aby sprawozdanie finansowe zapewniało rzetelne i realistyczne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej, wyniku finansowego oraz rentowności jednostki.

Zasady szczegółowe (podrzędne)

Do najniżej umieszczonej w hierarchii zasad rachunkowości grupy możemy zaliczyć:

• zasadę porównywalności sprawozdań - nazywaną też zasadą pomiaru pieniężnego, mówiącą, że księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej. Dotyczy to również sporządzania sprawozdań finansowych, co daje możliwość ich porównywania;
• zasadę terminowości i aktualności - wymagającą wykorzystywania najświeższej dostępnej informacji;
• zasadę wiarygodności - zabraniającą uprzedzeń czy nadmiernego subiektywizmu w ocenie faktów;
• zasadę dokumentacji - polegającą na tym, że wszelkie zdarzenia, jakie wystąpiły w przedsiębiorstwie muszą być udokumentowane;
• zasadę kompletności - wymagającą sporządzenie pełnej, a nie wybiórczej dokumentacji;
• zasadę jasności - nazywaną także zasadą zrozumiałości lub przejrzystości, wymagającą przedstawienia danych w sposób przejrzysty i zrozumiały;
• zasadę wyceny majątku w oparciu o "koszt historyczny" - ułatwiającą rzetelne przedstawienie sytuacji przedsiębiorstwa, wyrażonej wartościowo.